Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
feillbhithiúnach
feillghníomh
feillmhaith
feilmeanta
feilt
féiltiúil
féimheach
féin
féin-
féineachas
féinics
feiniméan
féiniúlacht
féinriail
féinrialtas
feirc
feircín
feirdhris
feire
féirín
feirm
feirmeoir
feis
féin aid & for focal a chuireann béim ar an bhfocal a thagann roimhe agus a dhealaíonn ó rudaí eile é (é féin a rinne é; eadrainn féin atá sé; go deimhin féin); fiú amháin (mar sin féin; dá mbeadh bean féin aige)
féin- réimír mír a chiallaíonn go dtarlaíonn rud uaidh féin nó go ndéanann duine leis féin é (féinmharú, féinchosaint etc.)
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
chun do bhaile féin (teacht abhaile); chun na háite a mbaineann sé leis (tairne a chur abhaile)
(déan é ach ná caith an lá leis); taobh amuigh de (ní raibh ann ach an triúr againn; níl ann ach go n-aithním é; ach amháin mé féin); ar acht go (tá sé blasta ach salann a chur air); chomh luath is (ach mise greim a fháil air); murach (ach grásta Dé)
feis nó siamsa faoin aer; tógáil aeir duit féin
mar sin féin, ina dhiaidh sin is uile
san ionad nó ar an ócáid (ag an doras, ag an damhsa); foinse (chuala mé agat féin é); i dtuairim (tá sé ina fhear uasal acu); i seilbh (is agat is fearr é); i bpáirt le (tá comharsana maithe againn); ag freastal ar (bhí an dochtúir aici); ag tagairt do thréithe nó staid nó eolas nó scil nó mothú nó imeachtaí nó dualgas nó fiacha nó buntáiste nó am nó faill etc. (bíodh ciall agaibh; bhí saol breá againn, tá léann acu, dá mbeadh snámh aige, tá cion aici air, bhí cluiche maith againn, tá an obair le déanamh agam, bhí airgead agam air, tá tosach agat orm, dá mbeadh bliain eile againn); le haidiacht (tá sé trom agat, ba mhaith againn é); le hainm briathartha (ag ithe, ag ól, ag díol, ag caint)
brath, mothú (airím uaim iad; d'airigh mé sa láthair é; airím chugam féin); cloisteáil (níor airigh mé a leithéid riamh)
i ndán do (an rud atá in áirithe do dhuine); fágtha le haghaidh (tá an t-airgead sin in áirithe don chíos; chuireamar suíocháin in áirithe dúinn féin)
tógáil páistí taobh amuigh dá dteaghlach féin (máthair altrama)
taidhleoir den chéim is airde a chuirtear go tír iasachta mar ionadaí dá thír féin
singil, aonair (duine amháin); gan níos mó ná sin (sinn féin amháin)
an spiorad nó an chuid inmheánach den duine a chreidtear a mhaireann tar éis a bháis; beatha (thit an t-anam as); brí, fuinneamh (cuir anam ionat féin)
barúil rómhór díot féin, mór is fiú
ón aird thiar; ón taobh thiar (tar aniar ó mo chúl); ó bheith sínte siar (d'éirigh sé aniar sa leaba); chugat féin (tá teacht aniar ionat)
rud amháin ann féin; caighdeán tomhais (is é an punt an t-aonad airgid atá in Éirinn)
etc. mise liom féin, tusa leat féin, eisean leis féin etc., amháin; aonarach (rud, duine, aonair)
in áit nó i suíomh áirithe (ar neamh, ar scoil, ar do ghlúine, ar tosach nó ar deireadh); i staid áirithe (ar meisce, ar crith, ar sodar, ar do shuaimhneas, ar thoil Dé); faoi théarmaí áirithe (ar iasacht, ar cíos, ar phunt an ceann, ar mhaithe leat féin); i gcosúlacht (ar dhéanamh báid, ar dhath an óir); de réir (duine ar dhuine, céim ar chéim); agus ar mhórán slite eile (doras ar sheomra, faobhar ar scian, ceanúil ar pháistí, tá an t-ádh orainn, bhí fiacha troma air, ná bíodh eagla ort, etc.); ag tagairt d'aicsean i leith (seasamh, siúl, satailt, ar; ardú, doirteadh, aimsiú, ar; roinnt ar; ceilt, cosaint, ar; mhill siad an lá orainn; ná cuir as an solas orm); feidhmiú na gcéadfaí nó na hintinne (féachaint ar; smaoineamh ar; labhairt ar, glaoch ar; achainí ar)
áit chónaithe (áras duit féin); iostas (áras na hoíche); teach, foirgneamh; árthach (árais tí); broinn (in áras an chléibh)
ó áit nó ionad (bain as do phóca é, léigh mé as leabhar é, lig as an rang é, d'íoc sí as a tuarastal é, as measc na ndaoine, as gach aird); ó ábhar nó meán nó staid nó foinse (déanta as adhmad, nite as uisce, rinne sí as a stuaim féin é; baisteadh as a athair é); ó raon (as amharc, as éisteacht); i ndíth (as obair, as seilbh, tá sé as a mheabhair); de bharr (labhairt as fearg); dealú (a haon as a dó)
baile eile ina mothaíonn duine chomh sásta ann lena bhaile féin
do theach féin nó teach do mhuintire; aonad de thalamh ceantair, baile fearainn; tithe agus siopaí le chéile in aon áit amháin
bóthar nó slí; cúrsa le leanúint (bealach aeir, ar bhealach do leasa); áit le dul tríd (bealach isteach); treo (tar an bealach seo); fad slí (i rith an bhealaigh); dóigh, modh (tá a bhealach féin leis)
duine nach bhfuil glacadh aige le haon dearcadh ach a dhearcadh féin
sástacht leat féin ar bheagán cúise
labhairt i gcaoi go síltear nach ón gcainteoir féin atá an chaint ag teacht ach ó phuipéad, etc.
duine a bhíonn ag braigeáil as féin
tuairim ró-ard díot féin; uabhar; sásamh, ardú croí, as rud a dhéanamh go maith
na daoine ar díobh tú (do bhunadh féin); lucht cónaithe (bunadh na háite)
bialann ina bhfaigheann duine an bia dó féin ón gcuntar
ainm, clú, teist an phobail ar dhuine (tá cáil an léinn air); mianach, stuif, cáilíocht (ball maith é ina cháil féin); suim, méid áirithe, cuid (cáil amhrais)
rud nó focail a deirtear; labhairt; guth (d'aithin mé a chaint); abairt, rá (tá cainteanna deasa aige); comhrá (dul chun cainte le duine); aitheasc; óráid (cé a thug an chaint aréir?); ráiteas (is é do chaint féin é); ráfla, iomrá (níl ann ach caint; caint san aer)
duine a itheann feoil duine; ainmhí a itheann ainmhithe dá chineál féin
spásárthach, nó cuid di, atá iomlán inti féin
tréithe uile duine a dhéanann duine ar leith de; pearsa i ndráma nó i scéal; duine corr nó aisteach, duine ann féin ar fad
ach amháin, taobh amuigh (de) (cé is moite díom féin)
mar sin féin
cumann de lucht aon cheirde agus é d'aidhm acu a leas féin a chosaint agus a chur chun cinn
cur i dtuiscint (tú féin a chur i gcéill); ligean ort (ag cur i gcéill a bhí sé)
peaca, coir (trí mo chion féin); dochar, caill
ábhar milleáin, cúis (tú féin is ciontaí leis)
ag breith chugat féin, ar bior
fíor chearnach agus sé aghaidh chearnacha uirthi ar nós dísle; uimhir méadaithe fúithi féin faoi dhó, mar shampla, ciúb an 2 = 2 x 2 x 2 = 8
cuid d'abairt a bhfuil ainmní agus faisnéis dá chuid féin ann (mar shampla - cé go raibh an t-uisce fuar chuamar ag snámh - clásal atá sna focail sa chló iodálach); cuid ar leith de chonradh etc.
an chléir a rialaíonn eaglais; an córas rialaithe féin
ceansú, smachtú (ainmhí fiáin a chló); taithí, cleachtadh (tú féin a chló leis an obair; clóite leis an anró)
cás síodúil a shníomhann cuid mhaith cruimheanna feithidí thart orthu féin go mbíonn siad aibí
cur ar leith le húsáid i gcomhair cúraimí naofa (eaglais a choisreacan); fíor na croise a ghearradh, beannú (uisce coisricthe; coisric thú féin)
aontas stát nó náisiún a ritheann a ngnóthaí baile féin ach a ghníomhaíonn le chéile i gcúrsaí náisiúnta nó idirnáisiúnta (Stáit Aontaithe Mheiriceá, mar shampla); comhcheangal
bailiúchán, carn; tionscnamh, stuaim (rud a dhéanamh ar do chonlán féin)
bailiú, cruinniú; cúbadh (conlaigh thú féin)
éirí tuirseach nó a dhéanamh tuirseach, traochadh (ná coir thú féin leis; d'éirigh sé cortha de)
