Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
húicéar
húmas
hurá
hurlamaboc
husá
huscaí
i
í
iad
iaguar
iaidín
iall
iallach
ialtóg
iamh
iamhar
iar-
iarann
iarbháis
iar-bhunoideachas
iar-bhunscoil
iardheisceart
iarfhocal
í for mír a thagraíonn d'ainmfhocal baininscneach agus a úsáidtear (in ionad sí) i ndiaidh na copaile, nó sa chuspóireach (is í Máire í; nach breá an aimsir í; déanfar gan í, duine mar í)
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
feamainn agus fáis eile mar í
leaba luascáin de líontán nó de chanbhás agus í crochta le rópaí ar gach ceann di
scolb adhmaid etc. a chuirtear le géag bhriste chun í a choinneáil ina háit
an chuid is crua de chorp ainmhí (Is í an chreatlach na cnámha ar fad le chéile)
ciaróg; feithid, péist; taom (bhuail daol caointe í)
fíor duine nó ainmhí agus í déanta amach as cloch nó adhmad nó miotal
comhla ar insí ar féidir í a oscailt agus a dhúnadh i dteach nó i seomra nó i gcupard; an oscailt ina bhfuil an chomhla; (sheas sé sa doras); oscailt, mar a bheadh ar chneá
lámh agus í dúnta go dlúth (agus na méara fillte sa dearna); buille de dhorn; lán doirn; miosúr sé horlaí nó mar sin; lámh nó cos uirlise (dorn claímh)
mír fhaisnéiseach a úsáidtear leis an gcopail (bean is ea í; tá a fhios agam nach ea; ní hea, ach is ea a chaill mé é)
ag imeacht ar fán; gan feidhm, gan mhaith (is fánach an obair agat í); neafaiseach, gan smaoineamh (sampla fánach); ócáideach, corr (ceathanna fánacha); suarach, gan tathag (is fánach an chúis a bhí leis); gan a bheith flúirseach (barra fánacha)
duine fireann fásta; rud i bhfoirm fir (fear bréige, fear sneachta); fear céile (í féin agus a fear)
(le súile) ceann amháin agus gan í ag breathnú in aon treo leis an gceann eile
sreang atá sodhóite agus í greamaithe d'ábhar pléasctha le tine a thabhairt dó
feithid chealgach ar dhéanamh na beiche ach í an-chaol as a coim
ainm, sloinne; leasainm; focal ar nós mé, tú, é, í, iad, etc., a úsáidtear in ionad ainmfhocail
gabhlóg, uirlis a bhfuil lámh agus beanna uirthi, a úsáidtear chun bia a phiocadh suas; uirlis cosúil léi, ach í níos mó, a úsáidtear i gcúrsaí talmhaíochta, píce
íseal i dteocht, gan a bheith te; leamh, gan dúthracht (b'fhuar an fháilte í); neamhthairbheach (tá fuar agat a bheith ag caint); marbh (nuair a bheidh mé fuar); gan a bheith bruite (feoil, ubh, fhuar)
crústa tirim a thagann ar chneá agus í ag cneasú; gríos, tochas
cur in ordú ceart; cóiriú, feistiú (ghléas sí amach í féin)
duine nó rud álainn; bád beag seoil cois cósta agus í níos lú ná púcán
gás gan dath gan bhlas gan bholadh a thugann uisce nuair a chomhcheanglaítear le hocsaigin é (Is í an tsubstaint í is éadroime amuigh agus lasann sí go héasca)
foirm de sin a úsáidtear i ndiaidh na copaile (b'in é é; nárbh in í a dúirt é)
duine baineann clainne; cailín, bean óg (a iníon ó!)(le ceannlitir mhór) foirm aithisc nó teideal cúirtéise roimh ainm mná nach bhfuil pósta (Is í seo Iníon Uí Bhriain)
(sa ghramadach) cáilíocht ainmfhocail a fhágann de ghnáth gur féidir é a rá leis nuair atá sé firinscneach agus í nuair atá sé baininscneach (Níl aon inscne neodrach sa Ghaeilge anois)
í féin, í siúd (ise atá mé a rá agus ní eisean)
feoil mhionaithe agus spíosraí tríthi agus í dingthe isteach i máilín de scannán ainmhíoch
cruimh nó feithid tar éis di an ubh a fhágáil agus í fós gan a bheith fásta (larbha féileacáin)
an bonn a bhaint ó rud (duine, crann, a leagan); caitheamh, iomrascáil; ísliú (seol a leagan); cur síos, cur in áit (cloch bhoinn a leagan; leag do lámh air); gearradh (leagadh cáin throm air); cur (leag ansin í, go leaga Dia an t-ádh ort); claonadh, lé (leagan a bheith agat le rud, leagan ó dheas)
iníon fir chéile nó mná céile duine (ach nach í a iníon féin í)
bean chéile athar duine (ach nach í a mháthair í)
mír bheag bhídeach, níos lú ná adamh, agus í luchtaithe le leictreachas
spád bheag láimhe a úsáidtear chun garraíodóireachta agus chun suimint, moirtéal etc., a leathadh; roth casta faoi lanna ar bhád nó ar eitleán a thiomáineann í
deoch láidir mheisciúil agus í milis blasta go maith de ghnáth
aon substaint a d'fhágfadh dona nó marbh thú ar í a shlogadh nó a thógáil isteach sa chorp; goimh, binb, gangaid (bhí nimh ar a chuid cainte; gaoth, fuacht, nimhe)
dona, droch-; gan a bheith maith (nach olc an aimsir í; duit féin is measa é; go holc leis an slaghdán); droch-chroíoch; ar éigean (is olc a chreidim é); ionúin (sa bhreischéim amháin a úsáidtear é)(is measa leis a athair ná a mháthair)
póilín(í)
líníocht, péintéireacht nó grianghraf; portráid; scannán pictiúrlainne; macasamhail (is é pictiúr a athar é); sampla álainn (is í an pictiúr mná í)
fíor sholadach a bhfuil triantán mar bhonn agus mar thrí thaobh uirthi agus í ag teacht chun pointe ag a barr; aon fhoirgneamh den déantús seo, go háirithe na cinn a tógadh fadó san Éigipt timpeall ar thuamaí
glór mar a bheadh ag leite agus í ag fiuchadh
duine arb í an pholaitíocht a ghnó; ball gníomhach de pháirtí polaitiúil (Fianna Fáil, Fine Gael etc.)
aon scríbhneoireacht nach véarsaíocht í; gnáthchaint
bád beag leibhéalta adhmaid agus í cearnógach amuigh agus thiar
an rud a thoghtar (bain do rogha astu; is tú mo rogha); an rud is fearr le duine (mo rogha bean, rud); malairt (níl an dara rogha agam); togha, scoth (is í rogha ban Éireann í)
pionna fada caol adhmaid nó miotail a chuirtear trí fheoil chun í a choimeád le chéile agus í á róstadh
samhail chomh háibhéalach sin de dhuine go dtugann sí cosúlacht ait nó mhagúil air (mar shampla, srón mhór ar dhuine agus í tarraingthe mar ghob mór)
clisteacht ag déanamh ruda (pé acu as a foghlaim nó í a bheith sa duine féin); oilteacht gairme nó ceirde
dúnadh céarach nó luaidhe a chuirtear ar cháipéis mar chruthú gur fíorcháipéis í agus nach brionnaithe atá sí, nó ar rud ar bith ionas nach féidir é a oscailt gan an dúnadh a bhriseadh; marc, iarsma (d'fhág an aicíd a séala air)
lúb reatha ar cheann rópa nó corda agus nach gá ach tarraingt a bhaint aisti chun í a fháscadh; fáinne; leicneán
aosta (níl sé sean, is sine í féin ná é)
fás cosúil le féar garbh a fhásann cois uisce nó i riasc, cíb (Úsáidtear í in ionad tuí mar dhíon ar thithe)
