Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
abar
abartha
abhac
ábhach
ábhacht
abhaile
ábhaillí
abhainn
ábhal
ábhalmhór
ábhann
abhantrach
ábhar
ábhartha
abhcach
abhcóide
abhlann
abhlóir
abhóg
abhraiseach
abhras
ábhrú
abhus
abhainn bain sruth mór uisce a ritheann isteach i loch nó san fharraige
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
an talamh a shileann abhainn
áit thanaí in abhainn is féidir a thrasnú ar dhroim capaill nó i bhfeithicil nó de shiúl cos
bád a thugann daoine go rialta anonn is anall thar abhainn nó loch nó idir dhá phort mara
fanacht mar a bhfuil, socrú síos (cá bhfuil tú ag baint fút?); ciúnú, ceansú (thug mé iarraidh baint faoi); tochailt faoi (tá an abhainn ag baint faoin mbruach)
bád iompair agus tóin leibhéalta uirthi a úsáidtear ar chanáil nó ar abhainn
damba in abhainn leis an uisce a dhoimhniú; scaoileadh tiubh as gunnaí móra le bac ionsaithe a chur ar an namhaid
ainmhí géarfhiaclach faoi fhionnadh mín agus eireaball leathan a ghearrann adhmad agus a dhéanann dambaí in abhainn
iasc ballach blasta atá le fáil in abhainn nó i loch; ceann amháin éisc (breac éisc)
imeall, scéimh (bruach abhann, bruach aille, bruach cathrach); cóngaracht (ar bhruach cogaidh); at (tá bruach ar mo shúil)
cuan beag, cuas; lúb abhann
cabhsa nó cosán trí bhogach nó thar dhíog nó abhainn
damba nó ciseach chloch trasna abhann
casadh (chor sé a cheann; coradh ar clé); cor (coradh i mbóthar, coradh in abhainn)
taobh le (cois na habhann)
reiptíl mhór chontúirteach atá le fáil thart ar aibhneacha ina lán tíortha teo
fíor na croise a ghearradh ort féin; cosc (go gcrosa Dia sin); trasnú (abhainn a chrosadh); toirmeasc (rud a chrosadh ar dhuine)
a léiríonn scaradh etc. (bain di é; scoir sé den obair); greamú, leanúint etc. (ceangail den chrann é; ná lean den chaint sin); suíomh (taobh thall den abhainn); bunús (duine de na Gearaltaigh; earraí de dhéantús na hÉireann); ábhar, líon (déanta d'adhmad; lán de dhaoine); cineál (amadán de dhuine, a leithéid de lá); cuid (an chéad lá den mhí; duine díobh); modh, meán (éirí de léim, briseadh de thaisme é); méid, oiread (ní raibh sé de chiall aige fanacht); mar iarthagairt (maidir liomsa de; ní fearr liom rud de); cúis, fáth (dá bhrí sin, dá bharr sin); fad aimsire (de shíor, de ghnáth); de + a4 = dá4 ; de + an = den; de + ar = dar3 ; de + ár2 = dár1 ; de + ar3 = dár2
triantán talún a chruthaítear áit a sil-leagtar láib etc. ag béal abhann
lathach a thógáil de ghrinneall cuain nó abhann chun é a dhoimhniú
bóthar nó rud mar é thar abhainn nó thar bhóthar eile; stáitse an chaptaein ar long; an chuid chnámhach den tsrón
uisce locha nó abhann
tobar; pointe tosaithe abhann nó srutháin, pointe tuismithe
láib abhann, puiteach, slaba
guth nó fuaim (glór duine, glór na habhann); caint (ná géill dá nglórtha)
béal abhann, góilín
talamh íseal cois abhann
inse abhann; plásóg chothrom féir
fáinne nó rud ar dhéanamh fáinne; (lúb i slabhra, cleas na lúibe; lúb ghruaige); cor, casadh (lúb abhann, lúb i mbóthar); cúinne, cúil, ciorcal (i lúb an ghleanna, na coille); líon, mogall lín (iasc i lúb, i lúba an diabhail); cor cniotála (lúb ar deiseal); crúca pota, corcáin; cor, cleas (is iomaí cor is lúb ann); haspa
tor a fhásann ar chóstaí corraigh nó ar insí abhann i dtíortha trópaiceacha
bean a bhfuil clann aici; foinse (máthair oilc, máthair abhann)
an saol máguaird seachas mar atá déanta ag an duine (ar nós plandaí, ainmhithe, aibhneacha, cnoic etc.); buntréithe duine (an nádúr daonna) nó ruda (tá nádúr gainimh sa talamh sin); bá, cineáltas (lán de nádúr); an domhan saolta (dlíthe an nádúir; os cionn nádúir)
caladh, cuan; bruach abhann, locha nó farraige; banc (port móna, feamainne); tearmann (port na bpeacach)
béal abhann, inbhear
urlacan; uibheacha síl a scaoileadh; brúchtadh, cur thar maoil (abhainn ag sceitheadh); scéal, rún etc., a scaoileadh amach; titim as a chéile (sceith an aill, an balla); scamhadh
sileadh, doirteadh (sní fearthainne; fuil ag sní as créacht); rith (abhainn ag sní chun na farraige); síothlú; snámh, sleamhnú (seilide ag sní roimhe)
gleann; inse abhann
abhainn, sruthán; sruth, taoide (thuile)
bac, stop a chur le (bruíon a stopadh; stop sé ag an doras mé); stad (carr a stopadh); blocáil, coinneáil siar (fuil, abhainn, a stopadh; stop sé punt as mo phá); scor d'obair, de ghluaiseacht etc. (stop an clog; ní stopann sé ach ag caint); cur fút (cá bhfuil tú ag stopadh?); tachtadh (tá mo phíopa stoptha)
pluga, dallán, corc; damba in abhainn
cliathán amháin de rud (taobh bosca, carraige; ó thaobh go taobh an tí); ciumhais, bruach (le taobh na habhann, ar thaobh an bhóthair); páirt, cuid (an taobh istigh, amuigh); cliathán, slios (mo thaobh deas, sínte ar mo thaobh); treo (an taobh theas, taobh na láimhe deise); ceantar (taobh tíre); foireann, dream, cúis (an taobh a chaill an báire); sliocht (lean sé taobh a athar); muinín, iontaoibh (ná tabhair taobh le mionnaí móra)
trasna (thar muir; léim sé thar claí; dul thar (an) abhainn); os cionn, de dhroim (bhí uisce thar glúine air; chuaigh an roth thar a chos; bhí sé ag cur thar maoil); níos faide ná (ghabh sé thar am; ná tar thar an doras; tá mé thar m'eolas); níos mó ná (níl sé thar leathmhíle, thar na ceithre fichid); seachas (ní aithním thar a chéile iad; an lá seo thar laethanta na bliana)
ó thaobh amháin to taobh eile (dul trasna na habhann, na sráide); crosta (teacht trasna ar dhuine); leithead (cuir isteach ar a thrasna é; tá sé dhá throigh ar a thrasna)
sruth, uisce ar sceith (tá tuile san abhainn; tuile dheor, achasán); (le farraige) líonadh, teacht isteach (taoide thuile)
cré, gaineamh, gairbhéal etc., a thagann le huisce abhann agus a fhanann ar thalamh íseal
