Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
chomh
chuig
chuige
ciabh
ciach
ciachán
ciafart
ciall
ciallmhar
ciallú
cian
cian-
cianóg
ciapadh
ciar
ciarbhuí
ciardhuán
ciardhubh
ciaróg
ciarsán
ciarsúr
cíb
cibé
ciall bain (t céill in abairtí áirithe) meabhair, réasún, tuiscint don mhaith is don olc (ná caill do chiall); gnáthstaid aigne (ar meisce nó ar a chiall); tuiscint cheart (ó tháinig ciall dó); éirim (ciall do ghreann, don léann); brí (sa chiall atá leis an bhfocal); cúis, réasún (cad is ciall leis sin?) ► cur i gcéill cur i dtuiscint (tú féin a chur i gcéill); ligean ort (ag cur i gcéill a bhí sé)
TORTHAÍ GAOLMHARA
SAN FHOCLÓIR BEAG
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
focal a chuirtear le hainmfhocal chun ciall bhreise a chur leis, ar nós arán donn
an uair ar an gclog; pointe ama áirithe, ócáid (an t-am seo inné); uair nó aimsir speisialta (am dinnéir); tráth ceart (bheith in am do rud); séasúr (an t-am seo de bhliain); ré, aimsir (an t-am fadó); tráth den saol (tháinig an t-am dó ciall a bheith aige); fad saoil (ár n-am ar an saol seo)
díth céille, gníomh nó caint gan chéill
sceimhle tobann a fhágann duine gan breith ar a chiall aige; scaoll, líonrith
díth céille
neart, fuinneamh (brí na hóige; cuirfidh an bia brí ionat; in ísle brí); ciall (brí focail); éifeacht (argóint ar bheagán brí)
saobhadh céille, mearadh, mire (buile feirge; fear buile)
rud a fháil ar airgead; díol go daor as rud (ciall cheannaigh)
lán céille, stuama
ciall nó brí áirithe a bheith le rud; léiriú, míniú (ní hé sin a chiallaíonn an focal)
ganntanas, easpa (díobháil airgid, díobháil céille); gortú, dochar nó damáiste
tuiscint, ciall don rud discréideach; rúnmhaireacht
díobháil, caill; easpa, gá (díth céille; cad tá de dhíth ort?)
gá (easpa airgid a bheith ort); díth nó ceal (easpa céille)
amaidí, díth céille
ciall nó brí mheafarach; fáthscéal
substaint, bun maith céille (caint agus fuaimint léi)
gabháil ruda leis an lámh (beir greim air; rug sé greim muinchille orm); lán béil (cúpla greim feola; bain greim as an arán); cruachás (rug drochghreim air); smacht, ceannas (bíodh greim ar do chiall agat; tá greim daingean acu ar an tír); fostú (i ngreim sa talamh, i ngreim ag an eagla); freanga, ríog thinnis (tháinig greim i mo chliathán; greim an bháis); lúb fuála (greim snáthaide a chur i rud)
focail nó siombailí scríofa a thuiscint; focail scríofa a rá os ard (léigh amach é); rá (cé a léigh an tAifreann?); bua na léitheoireachta (níl léamh ná scríobh aige); ciall, míniú, léiriú (cártaí, lámh duine, a léamh); tuiscint, dul amach (níl aon léamh ar an bhfear sin)
míniú iomlán; brí nó ciall ruda a mhíniú
a bhaineann le léann nó litríocht; ag teacht leis an gciall chruinn cheart gan aon chur leis (ciall liteartha focail)
cuimhne (meabhair ar rud a tharla); tuiscint, intleacht (tá meabhair mhaith chinn aici); aithne, mothú (tá sé ag cailleadh a mheabhrach); ciall, réasún (ná cuir as a mheabhair é)
díth céille, amaidí
focal roimh bhriathar chun an diúltach a léiriú (an té nach bhfuil ciall aige; rún nach sceithfinn)
easpa cuimhne; meabhair scaipthe; díth céille, buile
cumas intinne le teacht ar thuairimí, nó le rudaí a dhéanamh amach (a chiall is a réasún); ciall, tuiscint mhaith (éisteacht le réasún); fáth, cúis (ní raibh réasún ar bith aige leis)
mearbhall aigne, díth céille
fán, strae (chuaigh sé ar seachrán); mearbhall, dearmad (seachrán creidimh); díth céille
ciall (bíodh siosmaid ionat)
spré nó aibhleog dhearg thine, smeachóid; splanc (chéille)
gan a bheith ar meisce, ar do chiall
lán le ciall a thagann ó chleachtadh agus ó oideachas; gan a bheith sásta feasta le rudaí simplí nádúrtha; nua-aimseartha
splanc (splaideog chéille, thine)
lasair thine, thintrí etc.; splinc (splanc chéille, radhairc); néal (splanc feirge, chodlata)
rian, nó léas ar bith (níl splinc chéille, de radharc, aige)
mírín dhearg lasta a léimeann as tine; aibhleog, sméaróid; splanc, splinc (níl spré chéille, chreidimh, aige)
déanamh léinn, foghlaim; machnamh (dul ar staidéar; glac staidéar leis); ciall, meabhair (bíodh staidéar ionat; cuir staidéar iontu); stad, lonnú (cá bhfuil staidéar oraibh?)
staidéaracht; ciall, gaois, críonnacht; foighne (tá stuaim mhór aici leis na páistí); intleacht, scil (as a stuaim féin a rinne sé é)
ciall nó tuiscint don deise; gean, dúil
brí a bhaint as (teanga a thuiscint; tuigfidh tú as); aithint (tuigim do chás; tuigim duit; thuig mé go raibh deifir ort); glacadh le (ná tuig gurb aon amadán é); ciall a bheith agat dó (an té nach dtuigeann ceol); samhlú (tuigeadh dom gurbh é a dúirt é); fáil le fios (ní hé sin a thuig mé uaidh); eolas (aois na tuisceana; lucht na tuisceana); bá, nádúr (is beag tuiscint atá ann)
