Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Gramadach
Foghraíocht
balbhú
balc
balcadh
balcaire
balcais
balcóin
ball
balla
ballach
ballaíocht
ballán
ballasta
ballchrith
ballnasc
ballóg
ballóid
ballra
ballraíocht
balsam
balscóid
balún
bambú
ban-
Seans gur foirm é balla de:
alla »
balla fir4 struchtúr cloch nó brící nó ábhair eile ar nós éadan tí nó taobh seomra nó fál thart ar gharraí
SAINMHÍNITHE AGUS ABAIRTÍ
SAN FHOCLÓIR BEAG
fráma ar bhalla le huirlisí a choinneáil ann
cupard i mballa
faoin aer (amuigh sa pháirc); gan a bheith istigh nó sa bhaile (tá fear an tí amuigh); i bhfad uait (amuigh ag bun na spéire); is faide amach (an balla amuigh); as áit, as alt (tá mo ghualainn amuigh); tagtha amach (tá na bláthanna amuigh); sa domhan (an rud is measa amuigh); gan íoc, le híoc fós (tá fiacha amuigh agam air); críochnaithe (tá an cluiche amuigh); gan oibriú (tá an talamh amuigh bán)
púdar geal a dhéanann cloch aoil dhóite agus a ndéantar moirtéal nó suimint as, nó a úsáidtear in uisce chun ballaí a ghealadh
oscailt leathan don fharraige i gcósta; réimse farraige; spás siar i mballa; sraith
clós taobh le caisleán agus an balla timpeall air; balla daingean, rampar
cosc nó moill ar dhéanamh ruda; balla íseal i dtaobh teallaigh; bacainn
crúca, baclainn; píosa adhmaid nó miotail sáite i mballa nó sa talamh le rudaí a chrochadh air nó a cheangal de
briseadh i gclaí nó i mballa ar féidir dul tríd; aon bhriseadh cosúil leis sin
leacht gliúch le gléas a chur ar pháipéar nó le snas mín a chur ar bhalla
barr géar cnoic nó sléibhe; balla cinn tí a bhfuil barr triantánach air; aill; cúinne; ciumhais, imeall; tosach sciorta
pionna adhmaid nó miotail sáite i mballa faoi sheilf
bunsileán, bun an dín a chrochann amach ón mballa
seandún nó balla cloiche
teach mór daingean faoi bhallaí láidre cloiche agus thúir; pálás tí, cúirt
balla cré nó cloch thart ar ghort
in aghaidh (chuir sé ina choinne; i gcoinne an bhalla)
an tsraith dheireanach cloch ar bharr balla
an áit a dtagann dhá líne nó dhá bhalla etc. le chéile, cúinne
banc nó balla chun uisce a choinneáil siar
fás glas a ghreamaíonn de bhalla (Tugtar eidheann air freisin)
balla cloch no sceach thart ar gharraí nó ar pháirc; gort, garraí
balla
péintéireacht a dhéantar ar bhalla agus plástar tais friseáilte air
stráice ornáideach thart ar bharr ballaí i seomra
oscailt i mballa agus gloine inti chun solas agus aer a ligean isteach san fhoirgneamh; paiste solais sa spéir (fuinneoga an lae)
éan de chineál na fáinleoige (Déanann an gabhlán binne nead i mballa agus an gabhlán gainimh i mbruach gainimh. Gluaiseann an gabhlán gaoithe go han-tapa ar nós fáinleoige)
ceann de na trasnáin ó bhalla go balla le cláir urláir nó lataí síleála a ghreamú orthu
piocadh; síneadh amach (ag gobadh as an mballa); teacht os cionn talún (an féar ag gobadh aníos)
ceangal, feistiú (greamú den bhalla); greim a bhreith ar rud (greamaigh é sin); dul i bhfostú nó i ngreim i (dul greamaithe i nduine; ghreamaigh an dris ionam)
an balla thart ar an tine, bac
breith nó tabhairt ó áit go háit eile (ualach a iompar; píopa ag iompar uisce); caitheamh, tabhairt leat (brat a iompar; ag iompar seoil, ag iompar clainne); coinneáil suas (ballaí ag iompar dín); fulaingt (crá croí a iompar); coinneáil (tá iompar ar dheoch aige); múineadh, béasa (tú féin a iompar i gcomhluadar)
gan a bheith amuigh (tá na ba istigh); tar éis teacht (tá an bád, an traein, istigh); i gcumhacht nó in oifig (tá rialtas nua istigh); is faide isteach (éadach istigh, an seomra istigh); tar éis teacht nó dul isteach, faoi bhallaí, faoi chlúid; cairdiúil, sásta (bheith istigh leis an sagart; istigh leat féin); críochnaithe (tá bliain eile istigh)
balla tanaí idir sheomraí; seomra beag stórála
cois, in aice (a dhroim le balla; druid anall liom); buailte ar (dá mbeadh ceirín leis; bhí srian lena theanga); i dtreo (bhí a aghaidh linn, ina luí le gréin; tá súil aige léi); ar feadh (thit sé le haill; thart le bun na gcnoc, ag imeacht le sruth); in éineacht (bhí mé ar scoil leo; ná caith an hata sin leis); i bhfabhar (bhí an t-ádh leis; ar mhaithe liomsa); in aghaidh, chuig (ná bí liom; chuir sé an gadhar leo); ar feadh tréimhse áirithe (le trí lá anois; tá sé anseo le fada); i gcomparáid (chomh buí le hór; i gcomórtas le Seán); de chuid (ní liomsa é; cara liom é sin); ag, i seilbh (an bhfuil do chóta leat?; bhí siúl géar linn); ar aghaidh (abair leat; d'imigh sé leis; isteach libh); le cabhair (daoradh le feall é; léirigh le sampla é); ag leanúint (tá costas, deifir, leis); de thoradh (ar crith le heagla, plódaithe le daoine; tá an donas air le bréaga); chun (le greann a dúirt sé é); i dtuairim (ní dóigh liom é; is beag leis é); chun, le haghaidh (tá siad le pósadh, cad a bhí le rá agam; tá obair le déanamh) le + a4 = lena; le + ar3 = lenar; le + ár2 = lenár
torann a thagann ar ais ó aill nó ó éadan balla nó ó chúl uaimhe
maide láidir a chuirtear mar chosaint le balla nó cruach nó rud ar bith mar sin atá i mbaol titim
greanadóireacht ornáideach i mbarr balla nó i bhfráma pictiúir etc.
balla (múr cathrach); toirt mhór (múr ceo, deataigh, báistí); cith fearthainne; cuid mhór, mollta (na múrtha airgid)
déanamh neide; socrú síos (neadú síos sa leaba); leabú (cloch a neadú i mballa)
ábhar tanaí a úsáidtear chun scríbhneoireachta nó beartáin a cheangal nó le cur ar bhallaí agus é de ghnáth déanta as laíon adhmaid, ceirteacha, tuí etc.; nuachtán; cáipéis, doiciméad; bille, nóta (páipéar puint)
crochadh páipéir ar bhallaí
gréasán ornáideach, mar a bhíonn ar bhrat urláir nó ar pháipéar balla; sampla, eiseamláir (patrún a thógáil le duine); sampla le cóipeáil (patrún gúna)
meascán d'uisce, gaineamh agus aol a chuirtear ar bhallaí, áit a gcruann sé agus a gcuireann sé bailchríoch mhín orthu; ungadh leighis le cur ar an gcneas; téip ghreamaitheach leighis ar chneá nó ar ghortú; duine bog baoth
aimsiú, díriú (gunna a phointeáil ar rud); scoilteanna balla a líonadh
paiste leathdhorcha; cruth ruda ar an talamh, ar bhalla etc., mar a chaitheann solas ón taobh thiar de; scailp, clúdach (ar scáth na gréine; cuir scáth folaigh ort); foscadh, fothain (ar scáth an Tiarna; dul ar scáth talún; scáth fearthainne); íomhá, scáil (scáth i scáthán); taibhse; eagla, faitíos (gan scáth gan eagla); náire, támáilteacht
bun an dín a chrochann de dhroim balla nó cruaiche, bundlaoi; ráth, balla timpill
urlacan; uibheacha síl a scaoileadh; brúchtadh, cur thar maoil (abhainn ag sceitheadh); scéal, rún etc., a scaoileadh amach; titim as a chéile (sceith an aill, an balla); scamhadh
clár nó píosa miotail greamaithe de bhalla, i gcás nó i gcupard etc., le rudaí a choinneáil air
clúdach faoi dhíon seomra; líneáil adhmaid ar bhallaí seomra; landair idir dhá sheomra
